500 रुपयांच्या बनावट नोटा चलनात

भारतीय रिझर्व्ह बँकेचा अहवाल
मुंबई, 
500 रुपयांच्या बनावट नोटा चलनात आल्या असल्याचे भारतीय रिझर्व्ह बँकेने जारी केलेल्या अहवालात म्हटले आहे. 500 आणि 1000 रुपयांच्या बनावट नोटा संपवण्यासाठी केंद्र सरकारने 2016 साली नोटबंदी बंदी जाहीर केली होती. यात सरकारला काही प्रमाणात यश मिळाले. मात्र, पुन्हा एकदा बनावट नोटांच्या माफियांनी डोके वर काढण्यास सुरुवात केली आहे. रिझर्व्ह बँकेच्या वार्षिक अहवालात बनावट नोटांचा व्यवसाय तेजीत असल्याचे नमूद केले आहे.
 
आर्थिक वर्ष 2020-21 मध्ये 5.45 कोटी रुपयांच्या बनावट नोटा पकडल्या गेल्या. नोटबंदीनंतर सरकारने महात्मा गांधी यांच्या मालिकेच्या 500 रुपयांच्या नवीन नोटा चलनात आणल्या. या नोटांमध्ये अधिक सुरक्षा वैशिष्ट्ये आहेत, असा दावा त्यावेळी करण्यात आला होता. बनावट नोटा कॉपी करणे किंवा बनवणे कठीण आहे, पण 500 रुपयांच्या बनावट नोटा जलद गतीने वाढल्या आहेत, असे रिझर्व्ह बँकेने वार्षिक अहवालात म्हटले आहे. 2020-21 या आर्थिक वर्षात 500 रुपयांच्या बनावट नोटांची संख्या मागील आर्थिक वर्षाच्या तुलनेत 31.3 टक्क्यांनी वाढली आहे. आर्थिक वर्ष 2019-20 मध्ये 500 रुपयांच्या 30,054 बनावट नोटा पकडल्या गेल्या, तर आर्थिक वर्ष 2020-21 मध्ये 39,453 बनावट नोटा पकडल्या गेल्या आहेत. तथापि, अन्य चलनांच्या बनावट नोटांच्या संख्येत घट झाली आहे. या अहवालानुसार 2020-21 आर्थिक वर्षात एकूण 2,08,625 बनावट नोटा पकडल्या गेल्या आहेत, त्यापैकी 8107 नोटा म्हणजेच जवळपास 4 टक्के बनावट नोटा रिझर्व्ह बँकेने पकडल्या आहेत, तर बँकांकडे 2,00,518 नोटा आहेत. यात सुमारे 96 टक्के बनावट नोटा सापडल्या आहेत. याशिवाय 2000 रुपयांच्या 8,798 बनावट नोटा बँकांनी पकडल्या आहेत.
 
तथापि, संख्येच्या बाबतीत, 100 च्या जास्तीत जास्त बनावट नोटा 2020-21 मध्ये पकडल्या गेल्या आहेत. अहवालानुसार, 100 रुपयांच्या 1,10,736 नोटा पकडल्या गेल्या आहेत, ज्यांचे एकूण मूल्य 1,10,73,600 रुपयांपर्यंत आहे. मात्र, ही संख्या मागील आर्थिक वर्षाच्या तुलनेत कमी आहे. आर्थिक वर्ष 2019-20 मध्ये 100 रुपयांच्या 1,68,739 नोटा पकडल्या गेल्या. याचा अर्थ या नोटांचे एकूण मूल्य 1,68,73,900 रुपये आहे. या व्यतिरिक्त आर्थिक वर्ष 2020-21 मध्ये 2 आणि 5 रुपयांच्या 9 बनावट नोटा पकडल्या गेल्या, तर गेल्या वर्षी 22 नोटा पकडल्या गेल्या. 2020-21 मध्ये 10 रुपयांच्या 304 नोटा, 20 रुपयांच्या 267 नोटा, 50 रुपयांच्या 24,802 नोटा, 100 रुपयांच्या 1,10,736 नोटा आणि 200 रुपयांच्या 24,245 बनावट नोटा पकडल्या आहेत.